NexFuture (10/11/2025):Một nghiên cứu khoa học mới vừa tiết lộ một sự thật đáng kinh ngạc: việc xây dựng hàng ngàn con đập lớn kể từ thế kỷ 19 đã thực sự làm dịch chuyển Cực Bắc địa lý của Trái Đất. Bằng cách "nhốt" một lượng nước khổng lồ (đủ lấp đầy Grand Canyon hai lần) trong các hồ chứa, con người đã vô tình phân bố lại khối lượng của hành tinh, làm thay đổi cách Trái Đất tự quay.
Con người đã "bẻ lái" hành tinh như thế nào?
Trái Đất quay quanh một trục vô hình. Điểm mà trục quay này gặp bề mặt ở phía bắc được gọi là Cực Bắc địa lý. Trong nhiều thập kỷ, chúng ta biết rằng trục này không cố định hoàn toàn mà có sự "lắc lư" tự nhiên, gọi là hiện tượng trôi dạt cực (polar wander).
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới vừa được công bố trên tạp chí khoa học uy tín Geophysical Research Letters đã chỉ ra một thủ phạm bất ngờ góp phần vào sự dịch chuyển này: chính là con người.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng việc xây dựng hàng ngàn con đập lớn trên khắp thế giới kể từ những năm 1800 đã tạo ra một sự thay đổi khối lượng đủ lớn để ảnh hưởng đến vòng quay của cả hành tinh.
Sức nặng của nước và hiệu ứng "Con Quay"
Hãy tưởng tượng Trái Đất như một con quay (spinning top). Nếu bạn thêm một chút trọng lượng vào một bên của con quay đang quay, nó sẽ bắt đầu lắc lư và trục quay của nó sẽ hơi dịch chuyển.
Đây chính xác là những gì chúng ta đã làm.
Tập trung khối lượng: Trước khi có các con đập, nước mưa sẽ chảy từ đất liền ra sông và cuối cùng đổ về các đại dương, nơi khối lượng của nó được phân bổ tương đối đồng đều trên toàn cầu.
Xây đập "nhốt" nước: Kể từ cuộc cách mạng công nghiệp, con người đã xây dựng vô số hồ chứa nhân tạo khổng lồ. Chúng ta đã lấy nước từ chu trình tự nhiên và "nhốt" nó lại trên các lục địa.
Nghiên cứu ước tính tổng lượng nước bị giữ lại trong các hồ chứa này đủ để lấp đầy Hẻm núi lớn Grand Canyon tới hai lần. Bằng cách di chuyển một khối lượng nước khổng lồ từ đại dương lên đất liền, chúng ta đã làm thay đổi sự cân bằng trọng lượng của hành tinh.
Dấu vân tay không thể chối cãi
Điều làm cho nghiên cứu này trở nên thuyết phục là dữ liệu hoàn toàn trùng khớp với lịch sử.
Các nhà khoa học đã tính toán rằng chỉ riêng trong giai đoạn từ năm 1835 đến năm 2011, hoạt động xây dựng đập đã khiến Cực Bắc địa lý dịch chuyển khoảng 3,7 feet (tương đương 1,1 mét).
Quan trọng hơn, hướng và tốc độ của sự dịch chuyển này hoàn toàn phù hợp với các thời kỳ bùng nổ xây dựng đập lớn trong lịch sử loài người, từ Bắc Mỹ, châu Âu đến các đợt xây dựng khổng lồ ở châu Phi và châu Á trong thế kỷ 20.
Có đáng lo ngại không?
Các nhà nghiên cứu khẳng định rằng sự dịch chuyển 1,1 mét này không gây ra bất kỳ nguy hiểm nào cho cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Nó quá nhỏ để ảnh hưởng đến khí hậu hay gây ra thảm họa địa chất.
Tuy nhiên, đây là một ví dụ nổi bật và một lời nhắc nhở mạnh mẽ về quy mô tác động của con người. Nó cho thấy rằng các hoạt động của chúng ta, ngay cả những hành động tưởng chừng như mang tính địa phương (như xây một con đập), cũng có tổng hòa tác động ở quy mô hành tinh.
Liên kết bất ngờ đến mực nước biển
Phát hiện này còn có một ý nghĩa quan trọng khác: nó giúp các nhà khoa học tinh chỉnh các mô hình dự đoán mực nước biển dâng.
Khi các nhà khí hậu học cố gắng đo lường mực nước biển dâng do băng tan và nước dãn nở vì nhiệt, họ phải tính đến tất cả các yếu tố. Lượng nước khổng lồ mà con người đã "khóa lại" trên đất liền trong các hồ chứa là lượng nước lẽ ra phải ở trong đại dương.
Nghiên cứu này cung cấp bằng chứng vật lý rõ ràng về lượng nước đã bị "giấu đi" khỏi đại dương, giúp các mô hình khí hậu trở nên chính xác hơn.
Từ việc thay đổi thành phần khí quyển đến việc định hình lại bề mặt và bây giờ là làm dịch chuyển trục quay của hành tinh, nghiên cứu này một lần nữa khẳng định rằng chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên mà con người là lực lượng địa chất chủ đạo.
(Nguồn: Valencic, N. và cộng sự (2025). “True Polar Wander Driven by Artificial Water Impoundment: 1835–2011.” Tạp chí Geophysical Research Letters.)
Thế Anh
