NexFuture (15/12/2025): Trong khi nhân loại đang hân hoan với kỷ nguyên du hành vũ trụ thương mại, các nhà khoa học lại vừa gióng lên hồi chuông cảnh báo: Khói bụi từ hàng ngàn vụ phóng tên lửa mỗi năm có thể đang âm thầm phá hủy "tấm lá chắn" tia cực tím của Trái Đất.
Tầng ozone lớp khí mỏng manh bảo vệ sự sống trên Trái Đất khỏi bức xạ cực tím độc hại – đang trong quá trình hồi phục chậm chạp sau nhiều thập kỷ bị tàn phá bởi các hợp chất CFC (chlorofluorocarbons). Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây đã chỉ ra rằng, nỗ lực chữa lành này đang đứng trước nguy cơ bị đảo ngược bởi chính tham vọng chinh phục không gian của con người.
Khi bầu trời trở nên chật chội
Những năm gần đây chứng kiến sự bùng nổ chưa từng có của ngành công nghiệp vũ trụ. Từ SpaceX, Blue Origin cho đến các chương trình không gian quốc gia, tần suất các vụ phóng tên lửa đang tăng theo cấp số nhân.
Tuy nhiên, khác với ô nhiễm mặt đất, tên lửa để lại dấu ấn của chúng ở một nơi nhạy cảm hơn nhiều: Tầng bình lưu (Stratosphere).
Khi bay lên, các tên lửa xả trực tiếp các hợp chất clo, muội than (black carbon), các hạt kim loại và hóa chất khác vào sâu trong các tầng khí quyển cao. Đây là nơi các quy trình tự nhiên tạo ra ozone diễn ra. Những chất thải này không tan biến ngay; chúng tồn tại, tích tụ và kích hoạt các chuỗi phản ứng hóa học phá hủy phân tử ozone, đồng thời làm thay đổi các điều kiện khí quyển vốn giúp bảo vệ lớp khí này.
Những con số biết nói: 0,3% và mối lo ngại toàn cầu
Các mô hình mô phỏng khí hậu mới nhất đã đưa ra những dự báo đáng quan ngại. Nếu tần suất phóng tên lửa toàn cầu đạt mốc 2.000 vụ mỗi năm (một con số hoàn toàn khả thi trong tương lai gần với sự phát triển của các chùm vệ tinh internet), hậu quả sẽ rất rõ ràng:
Tầng ozone toàn cầu có thể mỏng đi khoảng 0,3%.
Tại các vùng cực (Bắc Cực và Nam Cực), mức độ suy giảm có thể lên tới 4%.
Thoạt nghe, 0,3% có vẻ là một con số nhỏ. Nhưng đối với một hệ thống cân bằng mong manh như khí quyển Trái Đất, bất kỳ sự suy giảm nào cũng đồng nghĩa với việc gia tăng lượng tia cực tím (UV) lọt xuống bề mặt hành tinh. Điều này trực tiếp làm tăng nguy cơ ung thư da, đục thủy tinh thể ở người và gây hại cho hệ sinh thái biển cũng như nông nghiệp.
Quan trọng hơn, sự tác động này sẽ làm chậm lại đáng kể tiến trình hồi phục của tầng ozone, vốn được xem là thành tựu môi trường vĩ đại nhất của thế kỷ 20 nhờ Nghị định thư Montreal.
Không phải loại tên lửa nào cũng "xấu" như nhau
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, tác động môi trường phụ thuộc rất lớn vào loại nhiên liệu mà tên lửa sử dụng. Đây là điểm mấu chốt để ngành công nghiệp vũ trụ có thể điều chỉnh hướng đi:
Nhóm nguy cơ cao: Các tên lửa sử dụng nhiên liệu rắn hoặc nhiên liệu gốc Kerosene (dầu hỏa) thải ra lượng lớn muội than đen và hợp chất clo. Đây là những "sát thủ" đối với ozone. Muội than hấp thụ nhiệt, làm nóng tầng bình lưu và thay đổi dòng chảy khí quyển, trong khi clo trực tiếp phân tách ozone.
Nhóm thân thiện hơn: Các tên lửa sử dụng nhiên liệu siêu lạnh (cryogenic fuels) như Hydro lỏng và Oxy lỏng. Sản phẩm cháy chủ yếu của chúng là hơi nước. Mặc dù hơi nước ở tầng cao cũng có tác động nhất định, nhưng mức độ gây hại thấp hơn nhiều so với muội than và clo.
Lời giải cho bài toán phát triển bền vững
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng chúng ta không cần (và không thể) ngừng khám phá vũ trụ. Tuy nhiên, khi ngành công nghiệp này mở rộng, việc lựa chọn phương pháp đẩy, quy định về số lượng vụ phóng và giám sát khí thải cần trở thành ưu tiên hàng đầu.
Nếu không có các chiến lược đúng đắn ngay từ bây giờ như ưu tiên phát triển công nghệ nhiên liệu sạch hydro lỏng, những tiến bộ mà nhân loại đã dày công đạt được trong việc vá lại lỗ thủng tầng ozone có thể sẽ tan thành mây khói theo đúng nghĩa đen.
Vũ trụ là biên giới mới, nhưng bầu khí quyển vẫn là mái nhà chung duy nhất mà chúng ta có.
Nguồn tham khảo:
Bài báo nghiên cứu gốc: Nature Climate Change / Nature Portfolio
Định danh tài liệu (DOI):
10.1038/s41612-025-01098-6
Thế Anh
