NexFuture (05/11/2025): Các nhà khoa học vừa được chứng kiến một cảnh tượng ngoạn mục mà trước đây chỉ được ghi lại qua hóa thạch hàng triệu năm: quá trình tiến hóa diễn ra trong thời gian thực. Một loài thằn lằn nhỏ bé ở Úc đang trong giai đoạn "bối rối" về sinh sản, từ bỏ việc đẻ trứng để chuyển hẳn sang sinh con non.
Phát hiện đáng kinh ngạc này cung cấp một cái nhìn hiếm hoi, chưa từng có về một trong những bước nhảy vọt lớn nhất của sự sống, thách thức những hiểu biết lâu nay của chúng ta về sinh học.
Loài thằn lằn "hai chế độ" kỳ lạ
Nhân vật chính của câu chuyện này là loài thằn lằn da ba ngón Úc (Saiphos equalis). Giống như hầu hết các loài động vật có xương sống, chúng ta mặc định rằng một loài hoặc là đẻ trứng (như chim, cá, hầu hết bò sát) hoặc là sinh con non (như động vật có vú).
Nhưng loài thằn lằn bụng vàng nhỏ bé này lại làm... cả hai. Điều này phụ thuộc vào nơi chúng sinh sống:
Quần thể đẻ trứng: Những con thằn lằn sống ở khu vực ven biển gần Sydney vẫn duy trì tập tính cổ xưa là đẻ trứng.
Quần thể đẻ con: Chỉ cách đó một quãng, những con thằn lằn sống ở vùng núi phía bắc New South Wales đã tiến hóa để sinh ra con non sống.
Đáng kinh ngạc hơn, các nhà nghiên cứu đã quan sát thấy một số cá thể cái làm cả hai việc trong cùng một lứa đẻ. Nghĩa là, nó có thể đẻ vài quả trứng và ngay sau đó sinh ra một con non sống. Hiện tượng "sinh sản hai phương thức" (bimodal reproduction) này là cực kỳ hiếm trong thế giới động vật.
Bằng chứng di truyền hé lộ sự thật
Câu hỏi đặt ra là tại sao? Một nghiên cứu di truyền mới đây đã hé lộ bí mật đằng sau sự linh hoạt đáng kinh ngạc này.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng, ngay cả ở những con thằn lằn cái trong nhóm đẻ trứng, tử cung của chúng cũng trải qua hàng ngàn thay đổi về biểu hiện gen trong quá trình mang thai. Đáng chú ý, những thay đổi này rất giống với những thay đổi xảy ra ở nhóm đã chuyển hẳn sang đẻ con.
Nói cách khác, cơ thể của những con thằn lằn đẻ trứng dường như đã "chuẩn bị sẵn" về mặt sinh lý cho việc sinh con non.
Những con đường di truyền chung này hỗ trợ cho các chức năng then chốt của việc mang thai sống, bao gồm:
Giữ phôi thai lâu hơn: Cho phép phôi thai phát triển đầy đủ bên trong cơ thể mẹ.
Tái cấu trúc tử cung: Thay đổi lớp lót tử cung để cung cấp chất dinh dưỡng.
Khoan dung miễn dịch: Đảm bảo hệ thống miễn dịch của mẹ không tấn công phôi thai (vốn là một vật thể "lạ").
Cái nhìn nhãn tiền về "Cú nhảy" tiến hóa
Khám phá này làm đảo lộn một trong những giả định lâu đời của sinh học tiến hóa.
Từ trước đến nay, các nhà khoa học tin rằng việc chuyển đổi từ đẻ trứng sang đẻ con là một "con đường một chiều". Một khi một loài đã tiến hóa để sinh con, nó không thể quay trở lại việc đẻ trứng. Sự thay đổi này được cho là quá phức tạp và không thể đảo ngược.
Tuy nhiên, loài Saiphos equalis cho thấy rằng quá trình chuyển đổi này có thể linh hoạt và "dễ dàng" hơn nhiều so với chúng ta tưởng. Ở loài thằn lằn này, việc sinh con non là một đặc điểm tiến hóa tương đối mới (chỉ vài triệu năm).
Chúng ta đang được chứng kiến một "bước đệm" tiến hóa, một khoảnh khắc "chuyển giao" hiếm hoi mà không cần phải nhìn vào hóa thạch. Loài thằn lằn da ba ngón này không chỉ là một sự tò mò của tự nhiên; nó là một phòng thí nghiệm tiến hóa sống, cho thấy rằng sự sống luôn tìm ra những cách thức đáng kinh ngạc để thích nghi và tồn tại.
