NexFuture (10/11/2025): Rất lâu trước khi T-Rex thống trị mặt đất, đại dương đã nuôi dưỡng một trí tuệ cổ xưa. Với 3 trái tim, máu màu xanh và 8 cánh tay "biết suy nghĩ", bạch tuộc là một trong những sinh vật phức tạp và "ngoài hành tinh" nhất trên Trái Đất.
Khi chúng ta nghĩ về những sinh vật vĩ đại của thời tiền sử, tâm trí thường mường tượng đến tiếng gầm của khủng long hay kích thước khổng lồ của voi ma mút. Nhưng có một sự thật đáng kinh ngạc: từ rất lâu trước khi những sinh vật đó tồn tại, đại dương đã ẩn chứa một thiên tài thầm lặng.
Bạch tuộc một sinh vật tinh tế, kỳ lạ và sở hữu trí thông minh đáng kinh ngạc đã có nguồn gốc từ khoảng 296 triệu năm trước. Để dễ hình dung, chúng xuất hiện trước cả những loài khủng long đầu tiên (khoảng 230-240 triệu năm trước).
Khi những cánh rừng nguyên thủy mọc lên và những loài lưỡng cư đầu tiên chập chững bước đi trên cạn, tổ tiên của bạch tuộc đã lướt đi trên các vùng biển cổ đại. Chúng là những "nhân chứng" sống của một hành tinh mà chúng ta hầu như không thể nhận ra.
1. Bản Thiết Kế Sinh Tồn Vượt Thời Gian
Hóa thạch của những sinh vật thân mềm là cực kỳ hiếm, nhưng các khám phá tại đá vôi Bear Gulch ở Montana (Mỹ) đã cho thấy những tổ tiên bạch tuộc cổ đại với thân mềm và xúc tu rất giống với ngày nay.
Điều đáng nói là trong một thế giới đầy rẫy những loài bọc thép như bọ ba thùy hay cá xương, bạch tuộc đã chọn một con đường tiến hóa hoàn toàn khác biệt. Chúng từ bỏ lớp vỏ bảo vệ cứng nhắc để đổi lấy sự linh hoạt, tốc độ và quan trọng nhất là: trí thông minh.
Thay vì dựa vào áo giáp, chúng dựa vào bộ não. Đó là một thiết kế hiệu quả đến mức, sau hàng trăm triệu năm và trải qua nhiều cuộc đại tuyệt chủng đã xóa sổ phần lớn sự sống trên Trái Đất, bạch tuộc vẫn phát triển mạnh mẽ.
2. Cỗ Máy Sinh Học "Ngoài Hành Tinh" Ngay Trên Trái Đất
Sự tồn tại lâu dài của bạch tuộc không phải là may mắn, mà là kết quả của một thiết kế sinh học độc nhất vô nhị, khiến chúng ta cảm thấy chúng như đến từ một thế giới khác.
Ba trái tim và dòng máu xanh: Bạch tuộc có tới ba trái tim. Hai trái tim bơm máu đến mang, và trái tim thứ ba bơm máu đi khắp cơ thể. Dòng máu của chúng không có màu đỏ vì nó không dựa trên sắt (hemoglobin) mà dựa trên đồng (hemocyanin). Điều này giúp chúng vận chuyển oxy hiệu quả hơn trong môi trường nước lạnh và ít oxy dưới đáy biển sâu.
Hệ thần kinh phân tán (8 cánh tay "biết nghĩ"): Đây là điểm "ngoài hành tinh" nhất. Bạch tuộc có khoảng 500 triệu tế bào thần kinh (tương đương với một con chó). Nhưng điều đặc biệt là hơn hai phần ba số tế bào thần kinh này không nằm trong bộ não trung tâm, mà được phân bổ ra tám cánh tay.
Mỗi cánh tay có thể hành động, cảm nhận và "suy nghĩ" gần như độc lập. Một con bạch tuộc có thể dùng một cánh tay để giải một câu đố, trong khi cánh tay khác đang thăm dò một cái hang, và mắt nó thì đang quan sát kẻ thù.
3. Trí Tuệ Sắc Sảo Thách Thức Mọi Định Nghĩa
Trong một thời gian dài, các nhà khoa học tin rằng trí thông minh phức tạp là độc quyền của động vật có vú và chim. Bạch tuộc đã đập tan định kiến đó.
Bậc thầy ngụy trang và biến hình: Chúng là những nghệ sĩ "biến hình" tối thượng. Nhờ hàng triệu tế bào sắc tố (chromatophore) dưới da, chúng có thể thay đổi màu sắc, hoa văn và thậm chí cả kết cấu da (từ trơn láng sang sần sùi) chỉ trong tích tắc. Chúng không chỉ hòa mình vào môi trường, chúng "trở thành" môi trường đó.
Giải quyết vấn đề và sử dụng công cụ: Trong các phòng thí nghiệm, bạch tuộc có thể dễ dàng mở các lọ có nắp vặn để lấy thức ăn, vượt qua các mê cung phức tạp và ghi nhớ giải pháp. Ngoài tự nhiên, chúng được quan sát thấy đang sử dụng công cụ một hành vi cực kỳ hiếm. Ví dụ, loài bạch tuộc dừa (Veined Octopus) thu thập các vỏ dừa bị vứt bỏ, mang chúng theo và lắp ráp lại thành một nơi trú ẩn khi cần thiết. Đây là bằng chứng rõ ràng của sự lập kế hoạch cho tương lai.
Chiến thuật trốn thoát thiên tài: Vì không có xương (trừ chiếc mỏ cứng như vẹt), một con bạch tuộc có kích thước bằng quả bưởi có thể chui qua một cái lỗ chỉ nhỏ bằng đồng xu. Chúng nổi tiếng với những vụ "vượt ngục" ngoạn mục khỏi các bể chứa trong thủy cung.
Tính cách và cảm xúc: Những người làm việc với bạch tuộc đều khẳng định mỗi cá thể có một "tính cách" riêng biệt con thì tò mò, con thì nhút nhát, con lại tinh nghịch. Chúng có thể nhận ra từng người và thậm chí "phun nước" vào những nhà nghiên cứu mà chúng không thích.
4. Một Lối Rẽ Khác Của Trí Thông Minh
Điều khiến bạch tuộc trở nên đặc biệt không chỉ là chúng thông minh, mà là cách chúng trở nên thông minh. Con đường tiến hóa của động vật thân mềm tách khỏi động vật có xương sống (bao gồm cả chúng ta) từ hơn 500 triệu năm trước.
Điều này có nghĩa là nhận thức của bạch tuộc đã tiến hóa theo một con đường hoàn toàn tách biệt với con người. Các nhà khoa học nghiên cứu mạng lưới thần kinh của chúng cho rằng, đây là một "cuộc thí nghiệm" độc lập của tự nhiên về ý thức.
Nếu chúng ta muốn biết trí thông minh của một sinh vật ngoài hành tinh có thể trông như thế nào, chúng ta không cần nhìn lên các vì sao. Chúng ta chỉ cần nhìn xuống đại dương.
Từ các vùng biển cổ đại của kỷ Paleozoic đến thế giới hiện đại, bạch tuộc vẫn là một mắt xích sống động với một hành tinh sơ khai. Chúng là lời nhắc nhở rằng trí thông minh tồn tại dưới vô vàn hình thức, và những kiệt tác vĩ đại nhất của quá trình tiến hóa không phải lúc nào cũng là những thứ to lớn hay ồn ào nhất.
Đôi khi, đó là những thiên tài thầm lặng, kỳ lạ, ẩn mình và quan sát chúng ta từ bên dưới những con sóng.
Thế Anh
