NexFuture (05/11/2025): Chúng ta đều biết mất ngủ thật tồi tệ. Nhưng một nghiên cứu quy mô lớn mới đây đã hé lộ một sự thật đáng sợ đằng sau cảm giác mệt mỏi: Mất ngủ và huyết áp cao đang âm thầm "phá hủy" cơ chế giải độc thiết yếu của não, làm tăng đáng kể nguy cơ sa sút trí tuệ.
Nghiên cứu mới, được công bố trên tạp chí Alzheimer’s & Dementia vào tháng 10 năm 2025, đã sử dụng ảnh chụp MRI từ hơn 45.000 người, cung cấp bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy hai yếu tố này đang "tiếp tay" cho căn bệnh Alzheimer như thế nào.
"Hệ thống Glymphatic": Cỗ máy dọn rác ban đêm của não bộ
Để hiểu được mức độ nghiêm trọng, trước tiên chúng ta cần biết về một cơ chế kỳ diệu gọi là hệ thống glymphatic.
Hãy tưởng tượng não của bạn là một thành phố bận rộn. Ban ngày, nó tạo ra rất nhiều "rác thải" - đó là các protein độc hại. Ban đêm, khi bạn chìm vào giấc ngủ sâu, một "đội quân dọn vệ sinh" (hệ thống glymphatic) sẽ được kích hoạt. Nó bơm dịch não tủy qua các mô não, cuốn trôi những protein độc hại này.
Hai trong số các protein "rác" nguy hiểm nhất là amyloid beta và tau đây chính là "kẻ thù" gây ra bệnh Alzheimer.
Nói một cách đơn giản: Không có giấc ngủ sâu, não của bạn không thể "dọn rác".
Bằng chứng từ 45.000 bản quét MRI
Các nhà nghiên cứu từ dự án UK Biobank đã sử dụng ảnh chụp MRI để lần đầu tiên "nhìn thấy" hệ thống glymphatic này hoạt động (hoặc không hoạt động) ở quy mô lớn.
Họ đã phát hiện ra ba dấu ấn sinh học (biomarker) rõ rệt trên ảnh MRI cho thấy sự rối loạn chức năng của hệ thống dọn rác này. Điều đáng báo động là, những người có các dấu hiệu này có khả năng dự đoán nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ trong tương lai.
Nghiên cứu cũng tìm thấy một "đồng phạm" nguy hiểm không kém giấc ngủ kém: sức khỏe tim mạch.
Các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp (huyết áp cao) và bệnh tiểu đường được chứng minh là cản trở trực tiếp hệ thống thanh lọc này. Huyết áp cao có thể làm hỏng các "đường ống" mạch máu nhỏ mà hệ thống glymphatic dựa vào để hoạt động, làm chậm dòng chảy của dịch não tủy và khiến "rác" bị kẹt lại.
2 "Đòn bẩy" bạn có thể kiểm soát ngay hôm nay
Phát hiện này tuy đáng sợ nhưng cũng mang lại hy vọng lớn. Nó chỉ ra hai "đòn bẩy" cực kỳ mạnh mẽ và có thể thay đổi được để giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ.
Thay vì chờ đợi một loại thuốc thần kỳ, bạn có thể hành động ngay:
1. Ưu tiên giấc ngủ sâu (Sleep Better)
Đây không chỉ là ngủ đủ 8 tiếng, mà là ngủ chất lượng. Vì hệ thống glymphatic hoạt động mạnh nhất trong giai đoạn ngủ sâu, việc duy trì thói quen ngủ lành mạnh là rất quan trọng để tăng cường khả năng "dọn rác" của não.
Duy trì lịch ngủ đều đặn (đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm).
Giảm tiếp xúc với ánh sáng xanh (điện thoại, TV) ít nhất một giờ trước khi ngủ.
Tạo môi trường ngủ tối, yên tĩnh và mát mẻ.
2. Kiểm soát sức khỏe tim mạch (Better Cardiovascular Health)
Đây là yếu tố thường bị bỏ qua khi nói về sức khỏe não bộ.
Kiểm soát huyết áp: Đây là điều quan trọng nhất. Huyết áp cao là kẻ thù thầm lặng của cả tim và não.
Tập thể dục đều đặn: Giúp tăng cường sức khỏe mạch máu và thúc đẩy lưu lượng máu.
Uống đủ nước: Dịch não tủy cần nước để lưu thông.
Tránh lạm dụng rượu bia: Rượu có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cả chất lượng giấc ngủ và sức khỏe mạch máu.
Trong tương lai, các nhà khoaá học hy vọng rằng việc đo lường chức năng glymphatic qua MRI có thể trở thành một chỉ số phi xâm lấn sớm, giúp phát hiện nguy cơ sa sút trí tuệ từ sớm. Nhưng ngay từ bây giờ, việc bảo vệ giấc ngủ và trái tim chính là cách tốt nhất để bạn bảo vệ bộ não của mình.
Thế Anh
