Não Tự Sản Xuất Insulin: Khám Phá Bị Lãng Quên Suốt 30 Năm Và Mối Liên Hệ Gây Sốc Với Bệnh Alzheimer's
NexFuture (18/10/2025): Hầu hết chúng ta đều biết rằng tuyến tụy là nhà máy sản xuất insulin, một loại hormone quan trọng giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Nhưng đây là một cú sốc thực sự: Bộ não của bạn cũng đang tự sản xuất insulin.
Phát hiện này, vốn đã âm thầm nằm trong các tài liệu khoa học từ cuối những năm 1970, phần lớn đã bị cộng đồng nghiên cứu phớt lờ. Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học cho rằng tất cả insulin trong não chỉ đơn giản là "rò rỉ" từ dòng máu đi vào.
Tuy nhiên, giờ đây, với các công cụ tiên tiến hơn, các nhà khoa học khẳng định rằng não không chỉ thụ động hấp thụ insulin nó đang chủ động tạo ra hormone này ở nhiều khu vực khác nhau, và mỗi khu vực lại có những lý do bí ẩn của riêng mình.
Phát hiện này không chỉ viết lại sách giáo khoa sinh học, mà còn mở ra một hướng đi hoàn toàn mới trong việc tìm hiểu và điều trị các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer's.
Sự Thật Bị Lãng Quên: Tại Sao Phải Mất Hơn 30 Năm?
Vào những năm 1970, các nhà nghiên cứu lần đầu tiên phát hiện ra insulin trong mô não. Nhưng giả thuyết "rò rỉ" (cho rằng insulin đi qua hàng rào máu não) quá thuyết phục đến nỗi các khám phá ban đầu gần như bị lãng quên. Mãi cho đến gần đây, khi công nghệ phân tử cho phép các nhà khoa học theo dõi chính xác nguồn gốc của protein, bức tranh thực sự mới lộ diện.
Não bộ có "nhà máy" insulin của riêng mình, và nó hoạt động phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta tưởng tượng.
Các "Nhà Máy" Insulin Bí Mật Trong Não
Các nhà khoa học đã xác định được ít nhất sáu loại tế bào não khác nhau có khả năng sản xuất insulin. Mỗi loại dường như phục vụ một mục đích riêng biệt:
Học tập và Trí nhớ: Các tế bào Neurogliaform (một loại tế bào thần kinh đệm) trong các khu vực liên quan đến học tập và trí nhớ được phát hiện có khả năng sản xuất insulin. Đáng chú ý, chúng làm điều này dựa trên mức độ glucose, rất giống với cách các tế bào tuyến tụy hoạt động.
Tăng trưởng và Stress: Vùng dưới đồi (Hypothalamus), trung tâm chỉ huy điều phối sự trao đổi chất và tăng trưởng, có các tế bào thần kinh nhạy cảm với stress. Khi chuột bị căng thẳng, các tế bào thần kinh này tạo ra ít insulin hơn, dẫn đến giảm hormone tăng trưởng và khiến cơ thể chúng ngắn hơn.
Kiểm soát Cơn đói: Insulin cũng được tạo ra trong đám rối màng đệm (Choroid plexus) - một mạng lưới các mạch máu chuyên bơm ra dịch não tủy. Các thử nghiệm trên chuột cho thấy việc thay đổi nồng độ insulin ở đây có thể "thiết lập lại" các mạch thần kinh kiểm soát cơn đói ở vùng dưới đồi, làm thay đổi cảm giác thèm ăn của chúng. Một số tế bào thần kinh sản xuất insulin ở phía sau não cũng có tác dụng làm giảm lượng thức ăn nạp vào.
Xử lý Mùi và Tế bào mới: Các tế bào sản xuất insulin khác được tìm thấy trong hành khứu giác (nơi xử lý mùi) hoặc giúp tạo ra các tế bào thần kinh mới.
Insulin Não Không Giảm Đường Huyết - Vậy Nó Làm Gì?
Đây là điểm khác biệt cốt lõi: Insulin do não sản xuất dường như không có vai trò làm giảm lượng đường trong máu giống như insulin từ tuyến tụy. Nếu bạn ăn một chiếc bánh ngọt, chính insulin của tuyến tụy sẽ xử lý lượng đường đó.
Vậy, insulin của não dùng để làm gì? Câu trả lời có lẽ là: Nó giữ cho chính bộ não được khỏe mạnh.
Nó hoạt động như một chất điều tiết thần kinh, giúp các tế bào não giao tiếp, hỗ trợ sự phát triển và sống sót của tế bào thần kinh, và đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ký ức.
Mối Liên Hệ Gây Sốc: "Bệnh Tiểu Đường Não" và Alzheimer's
Đây là phần quan trọng nhất của khám phá. Bệnh Alzheimer's ngày càng được mô tả giống như một dạng "bệnh tiểu đường của não" hay "Tiểu đường Tuýp 3".
Bộ não của bệnh nhân Alzheimer's trở nên kháng insulin. Các tế bào não của họ mất khả năng phản ứng với insulin, dù là insulin từ máu hay insulin do chính não tạo ra. Khi không có tín hiệu insulin, các tế bào thần kinh bắt đầu gặp khó khăn trong việc hấp thụ glucose (năng lượng) và dần dần chết đi, dẫn đến mất trí nhớ và suy giảm nhận thức.
Hiểu rằng não có nguồn insulin riêng của nó mở ra các phương pháp điều trị mới:
Các nghiên cứu ban đầu cho thấy việc xịt insulin trực tiếp vào mũi (để nó đi thẳng lên não mà không ảnh hưởng đến phần còn lại của cơ thể) có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm tinh thần ở bệnh nhân Alzheimer's giai đoạn đầu.
Càng Nhiều Càng Tốt? Không Hẳn.
Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng cảnh báo rằng câu chuyện không đơn giản là "càng nhiều insulin não càng tốt". Một nghiên cứu đáng ngạc nhiên cho thấy, đặc biệt là ở phụ nữ, nồng độ insulin trong dịch não tủy cao hơn lại liên quan đến khả năng tư duy kém hơn.
Điều này cho thấy sự cân bằng insulin trong não cực kỳ tinh vi.
Kết Luận: Một Bí Ẩn Chỉ Mới Bắt Đầu
Sau hơn 30 năm bị bỏ qua, "insulin não" cuối cùng cũng được công nhận là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng. Chúng ta vẫn chưa hiểu hết chức năng của nó, nhưng rõ ràng nó là một nhân tố quan trọng trong việc duy trì sức khỏe não bộ, điều chỉnh sự thèm ăn và bảo vệ chúng ta khỏi các bệnh thoái hóa thần kinh.
Các nhà khoaHọc hy vọng rằng sẽ không mất thêm 30 năm nữa để thực sự làm sáng tỏ những gì mà loại hormone "song sinh" bí ẩn này đang làm bên trong đầu chúng ta.
____________
(Nguồn nghiên cứu tham khảo: PMID: 36244663, Tạp chí của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ)
Thế Anh
