NexFuture (30/10/2025): Nghe có vẻ khó tin, nhưng khoa học đã xác nhận: về mặt di truyền, nấm gần gũi với con người hơn là cây cối. Dù mọc lên từ đất, nấm không phải là thực vật. Chúng thuộc về một vương quốc sự sống riêng biệt, một nhánh đã tách ra khỏi giới động vật khoảng 1,1 tỷ năm trước.
Trong nhiều thế kỷ, chúng ta đã nhầm lẫn khi xếp nấm vào thế giới thực vật. Chúng không di chuyển, chúng mọc lên từ đất dường như chúng có mọi đặc điểm của một cái cây. Nhưng sự thật, được hé lộ bởi di truyền học hiện đại, lại phức tạp và hấp dẫn hơn nhiều.
Nấm thuộc về một vương quốc (kingdom) hoàn toàn riêng biệt: Giới Nấm (Fungi). Và nếu phải xếp chúng vào một "siêu nhóm" sự sống, chúng sẽ đứng chung nhóm với động vật (bao gồm cả con người), chứ không phải thực vật.
Các nhà khoa học tiến hóa tin rằng tổ tiên chung của động vật và nấm đã tách ra cách đây khoảng 1,1 tỷ năm. Tổ tiên của thực vật đã đi một con đường riêng biệt từ rất lâu trước đó.
1. Bằng Chứng Nằm Ở Tế Bào: Nấm "Giống" Người Hơn Bạn Tưởng
Về mặt sinh học cơ bản, nấm hoạt động giống chúng ta hơn là một cái cây.
Hô hấp: Giống như con người, nấm hít khí oxy (O2) và thải ra khí carbon dioxide (CO2). Ngược lại, thực vật thực hiện quang hợp, hấp thụ CO2 và nhả ra O2 (vào ban ngày).
Dinh dưỡng: Thực vật là sinh vật tự dưỡng (tự tạo ra năng lượng từ ánh sáng mặt trời). Nấm, giống như động vật, là sinh vật dị dưỡng. Chúng không thể tự tạo ra thức ăn mà phải hấp thụ chất dinh dưỡng từ môi trường xung quanh thường là bằng cách phân hủy vật chất hữu cơ.
Lưu trữ năng lượng: Thực vật lưu trữ năng lượng dưới dạng tinh bột (starch). Con người và nấm đều lưu trữ năng lượng dưới dạng glycogen. Đây là một điểm tương đồng then chốt.
Cấu tạo tế bào: Vách tế bào của thực vật được làm từ cellulose (xen-lu-lô). Vách tế bào của nấm được làm từ chitin một hợp chất cứng, bền bỉ mà bạn cũng có thể tìm thấy trong vỏ của các loài côn trùng, tôm, cua.
2. Sợi Dây Liên Kết Di Truyền: 50% DNA Tương Đồng
Nghiên cứu về bộ gen đã cung cấp bằng chứng thuyết phục nhất. Theo các phân tích, có tới gần 50% DNA của con người tương đồng với một số loài nấm.
Điều này không có nghĩa là chúng ta giống nấm một nửa. Nó có nghĩa là các gen cốt lõi, thiết yếu những gen chịu trách nhiệm cho các chức năng tế bào cơ bản như hô hấp, trao đổi chất và sửa chữa DNA gần như giống hệt nhau.
Hơn nữa, nấm còn thể hiện những hành vi phức tạp đáng ngạc nhiên:
Giao tiếp: Mạng lưới sợi nấm (mycelium) khổng lồ bên dưới lòng đất được ví như "internet của tự nhiên". Chúng truyền các tín hiệu hóa học và điện để trao đổi thông tin về chất dinh dưỡng hoặc các mối đe dọa. Cách thức này tương tự như cách các tế bào thần kinh (neuron) trong não người truyền thông tin.
Phản ứng với căng thẳng: Một số loại nấm khi bị tổn thương hoặc bị đe dọa sẽ giải phóng các hợp chất hóa học, một cơ chế phản ứng tương tự như phản ứng "chiến đấu hay bỏ chạy" ở động vật.
3. Cuộc Cách Mạng Từ Vương Quốc Nấm: Tái Định Hình Tương Lai
Phát hiện này không chỉ thú vị về mặt học thuật; nó đang mở ra những ứng dụng thực tiễn có thể thay đổi thế giới.
Y học
Vì chúng ta có chung đặc điểm sinh học, nên những gì ảnh hưởng đến nấm cũng có thể ảnh hưởng đến chúng ta. Điều này giúp giải thích tại sao penicillin (một loại kháng sinh từ nấm) lại hiệu quả trong việc tiêu diệt vi khuẩn mà không làm hại tế bào người.
Hiện nay, các hợp chất từ nấm như psilocybin (từ "nấm ma thuật") đang được nghiên cứu chuyên sâu để điều trị các chứng bệnh tâm lý như trầm cảm kháng trị và Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).
Vật liệu và Môi trường
Phần rễ của nấm, gọi là mycelium (sợi nấm), đang được xem là vật liệu của tương lai:
Thay thế nhựa: Sợi nấm có thể được "nuôi" để tạo thành vật liệu đóng gói bền vững, có khả năng tự phân hủy hoàn toàn.
Vật liệu xây dựng: Gạch làm từ sợi nấm có khả năng chống cháy, cách âm và thậm chí còn nhẹ hơn bê tông.
Làm sạch ô nhiễm (Bioremediation): Một số loài nấm có thể "ăn" các chất cực kỳ độc hại, từ dầu thô tràn ra biển đến kim loại nặng trong đất ô nhiễm, trả lại sự trong sạch cho môi trường.
Công nghệ và AI
Các nhà thiết kế trí tuệ nhân tạo (AI) đang nghiên cứu cấu trúc mạng lưới phi tập trung, tự tổ chức và tự sửa chữa của sợi nấm. Họ mô phỏng cấu trúc này để tạo ra các mạng nơ-ron máy tính linh hoạt, thông minh và có khảB năng thích ứng tốt hơn.
4. Kết luận: Người Họ Hàng Cổ Xưa
Hiểu về nấm chính là hiểu thêm về chính chúng ta và sự kết nối phức tạp của mọi sự sống trên Trái Đất. Chúng không chỉ là thức ăn hay một loài thực vật kỳ lạ.
Vì vậy, lần tới khi bạn thấy một cây nấm trong rừng hay trong món ăn của mình, hãy nhớ: đó không chỉ là một "cái cây". Đó là một trong những người họ hàng cổ xưa và hấp dẫn nhất của chúng ta, đang âm thầm giữ cho hành tinh tồn tại ngay dưới chân bạn.
_____________
Nguồn tham khảo: Bài viết được tổng hợp và phân tích dựa trên thông tin từ National Geographic, Scientific American, Smithsonian, Nature Microbiology, và Journal of Molecular Evolution.
Thế Anh
