NexFuture (29/10/2025): Bạn có bao giờ cảm thấy mình không thể tập trung đọc một trang sách sau khi lướt TikTok? Bạn không đơn độc. Nghiên cứu mới chỉ ra rằng, việc tiêu thụ các video ngắn chớp nhoáng đang "huấn luyện" lại bộ não của chúng ta theo hướng tiêu cực, làm suy yếu khả năng tập trung và điều tiết cảm xúc.
Trong thời đại kỹ thuật số, các nền tảng video ngắn như TikTok, Instagram Reels, và YouTube Shorts đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta tìm đến chúng để giải trí nhanh, để thư giãn. Nhưng cái giá phải trả cho sự thỏa mãn tức thì này là gì?
Khoa học đang gióng lên hồi chuông cảnh báo: những video "vô hại" đó có thể đang âm thầm tác động tiêu cực đến sức khỏe nhận thức của chúng ta.
1. "Cơn Lốc" Kích Thích và Sự Suy Giảm Khả Năng Tập Trung
Các video ngắn hoạt động giống như một bữa tiệc "ăn nhanh" (fast food) cho não bộ. Chúng bắn phá chúng ta bằng một loạt nội dung nhanh, rời rạc và kích thích cao độ.
Huấn luyện não bộ: Khi bạn lướt xem liên tục, bộ não bị "huấn luyện" để mong chờ sự kích thích liên tục. Nó quen với việc tiếp nhận thông tin chỉ trong 15-60 giây.
Mất kiên nhẫn với các tác vụ dài: Hậu quả là, khi bạn phải đối mặt với một nhiệm vụ đòi hỏi sự tập trung kéo dài—như đọc một bài báo, hoàn thành một báo cáo công việc, hay thậm chí xem một bộ phim dài—não của bạn sẽ nhanh chóng cảm thấy "chán". Nó vật lộn để duy trì sự tập trung vì không nhận được "liều" kích thích chớp nhoáng mà nó đã quen thuộc.
2. "Tê Liệt" Chức Năng Điều Hành (Executive Functioning)
"Chức năng điều hành" là thuật ngữ chỉ "vị CEO" trong não của bạn. Đây là nhóm các kỹ năng tinh thần cho phép bạn:
Lập kế hoạch
Ra quyết định
Tự kiểm soát (tự chủ)
Giải quyết vấn đề
Khi bộ não đã bị điều kiện hóa để xử lý các luồng thông tin ngắn, nhanh, nó sẽ gặp khó khăn với nỗ lực tinh thần kéo dài. Chức năng điều hành bị suy yếu. Bạn có thể thấy mình trì hoãn nhiều hơn, khó khăn hơn trong việc đưa ra các quyết định phức tạp, hoặc dễ dàng mất kiểm soát cảm xúc.
3. Vòng Lặp "Nghiện Dopamine" và Rối Loạn Cảm Xúc
Mỗi khi bạn xem một video hài hước hoặc thú vị, não bạn sẽ giải phóng một liều nhỏ dopamine—hormone tạo cảm giác sung sướng và "phần thưởng". Các video ngắn chính là một cỗ máy cung cấp dopamine siêu hiệu quả.
Sự thỏa mãn tức thì: Cứ sau vài giây, bạn lại có một "phần thưởng" mới.
Xây dựng khả năng "lờn" thuốc: Giống như bất kỳ chất gây nghiện nào, theo thời gian, não của bạn cần những liều dopamine lớn hơn và thường xuyên hơn để cảm thấy hài lòng.
Hậu quả: Điều này làm tổn hại đến khảá năng điều tiết cảm xúc của bạn. Khi không lướt video, bạn có thể cảm thấy bồn chồn, lo lắng, hoặc thậm chí là trống rỗng. Khả năng kiểm soát căng thẳng và duy trì tâm trạng ổn định theo thời gian cũng bị suy giảm.
4. Nguy Hiểm Nhất: Não Bộ Đang Phát Triển Của Trẻ Em
Nếu tác động lên người lớn đã đáng lo ngại, thì ảnh hưởng của video ngắn lên trẻ em và thanh thiếu niên còn nguy hiểm hơn nhiều.
Não của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển và "lập trình". Việc tiếp xúc quá nhiều với các nội dung ngắn có thể định hình các đường dẫn thần kinh của trẻ theo những cách không lành mạnh. Nó dạy cho bộ não non nớt rằng sự thỏa mãn tức thì quan trọng hơn tư duy sâu và sự kiên nhẫn. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề lâu dài về học tập và phát triển xã hội.
5. Lấy Lại Thăng Bằng: Làm Thế Nào Để Bảo Vệ Não Bộ?
Hiểu rõ những tác động này là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe nhận thức của bạn trong thời đại kỹ thuật số. Bạn không cần phải từ bỏ hoàn toàn, nhưng cần phải có ý thức:
Giảm thời gian: Đặt giới hạn cụ thể cho việc sử dụng các ứng dụng này.
Tạo các "khoảng nghỉ" kỹ thuật số: Dành thời gian trong ngày không sử dụng điện thoại.
Tham gia vào các hoạt động "tư duy sâu": Tích cực tham gia vào các hoạt" động đòi hỏi sự tập trung kéo dài, như đọc sách, học một nhạc cụ, đi bộ đường dài, hoặc trò chuyện sâu với bạn bè và gia đình.
Những hoạt động này giúp "luyện tập" lại cơ bắp tập trung của não bộ, khôi phục lại sự cân bằng và bảo vệ bạn khỏi những thách thức của một thế giới luôn đòi hỏi sự chú ý ngay lập tức.
Thế Anh
